گل ختمی از دیدگاه طب سنتی، گیاهی پُر خاصیت و مفید می‌باشد که دارای خواص و فواید فراوانی است. این گیاه که از خانواده پنیرک‌ها است و با گل‌های رنگارنگ و ظاهر زیبا شناخته می‌شود. اما آنچه بیشتر از زیبایی‌اش مورد توجه قرار گرفته، تأثیرات مفید آن بر سلامتی و زیبایی است. از درمان مشکلات گوارشی و تنفسی گرفته تا حفظ سلامت پوست و مو، گل ختمی به‌عنوان یک راه‌حل طبیعی و موثر در درمان بسیاری از بیماری‌ها شناخته می‌شود. نام علمی گل ختمی «Althaea officinalis» است و ریشه، گل و برگ آن قابلیت مصرف دارد. طبع گل ختمی سرد و تر(بلغمی) است. اگر طبعتان سرد است و قصد استفاده از این گیاه دارویی دارید، آن را همراه با عسل میل نمایید. در این مطلب به بررسی جامع خواص این گیاه شگفت‌انگیز خواهیم پرداخت.

انواع گل ختمی

گل‌های ختمی انواع بسیار مختلفی دارد که آنها را می‌توان بر اساس شکل، رنگ، خواص و مکان رشدی که دارند به انواع مختلفی دسته‌بندی کرد. هر یک بر اساس ویژگی‌های خود خواص متفاوتی دارند. در برخی کشورها مانند ایران، گونه‌های مختلفی از گل ختمی با نام‌های مختلف وجود دارد که به طور سنتی در درمان بیماری‌های مختلف مورداستفاده قرار می‌گیرند.
یک نوع از این گل، گل‌های ختمی مردابی هستند که در مرداب و کناره‌های جاده رشد می‌کنند و به رنگ‌های سفید و یاسی دیده می‌شوند. برخی دیگر گل‌های ختمی کوهی هستند که معمولا خواص منحصربه‌فردی دارند. آنها دارای گل‌های سفیدرنگ هستند. ختمی‌هایی که گل سفید دارند کاربرد درمانی بیشتری دارند. 
گل‌های ختمی باغی نیز دسته دیگری از این گل‌ها هستند که در رنگ‌های بنفش، زرد، سفید، یاسی و قرمز رشد می‌کنند. معمولا این گل‌ها خواص درمانی به خصوصی ندارند و بیشتر جنبه تزئینی آنها مدنظر است. البته خواص گل‌ختمی بنفش برای موارد متعددی مدنظر است. طریقه مصرف گل ختمی بنفش معمولا به‌صورت دمنوش است و از آن برای خواص تسکین‌دهندگی و آرام‌بخشی‌اش استفاده می‌شود. البته لازم به ذکر است که خواص گل‌ختمی زرد نیز بسیار زیاد است.

خواص دارویی گل ختمی

گل ختمی مصارف دارویی بسیاری دارد و برای درمان بسیاری از بیماری‌ها مفید است. این گیاه به درمان سرفه، سرماخوردگی، تب و دل درد کمک می‌کند. از سنگ کلیه جلوگیری کرده و گرفتگی سینه را نیز برطرف می‌کند. همچنین در درمان زخم معده، تب یونجه، التهاب مثانه، نفخ، گاستریت، اسهال و برونشیت نیز موثر عمل می‌کند .به دلیل غلظت موسیلاژ (ترکیبات گیاهی ژل مانندی هستند که مملو از پلی‌ساکارید می‌باشند( بالایی که در اندام‌های مختلف ختمی یافت می‌شود، از برگ، ریشه، ساقه و گل‌های آن استفاده دارویی و بهداشتی می‌شود. برخی از رایج‌ترین فواید گل ختمی عبارتند از: 

•    درمان سرفه و سرماخوردگی

گل ختمی خواص ضدویروسی قوی دارد که برای کنترل بیماری‌هایی مانند آنفولانزا و سرماخوردگی مفید است. همچنین این گیاه  به دلیل دارا بودن موسیلاژ بالا برای سرفه معجزه می‌کند. معمولا از دمنوش گل‌ختمی برای درمان سرفه‌های شدید استفاده می‌شود. این گیاه با خاصیت ضدالتهابی و آرام‌بخشی که دارد به کاهش سرفه‌های شدید و التهابات سینه ناشی از آن کمک می‌کند. ریشه گل ختمی به عنوان آنزیمی برای شل شدن مخاط و مهار باکتری‌ها عمل می‌کند. تحقیقات نشان داده‌اند که داروهای حاوی این گیاه به تسکین سرفه‌های خشک کمک می‌کنند.  برای مصرف این گیاه جهت درمان سرفه و سرماخوردگی می‌توانید هم از قرص‌ها و شربت‌های حاوی این گیاه استفاده کنید، و هم می‌توانید در روز چند فنجان دمنوش گل‌ختمی بنوشید. 

•    بهبود زخم‌

گل ختمی به دلیل خواص ضد باکتریایی خود، توانایی درمان و التیام زخم‌ها را دارد. علاوه بر این، خاصیت ضدالتهابی آن سیستم حسی عصبی پوست را آرام می‌کند. درنتیجه  در درمان زخم‌هایی مانند سوختگی، نیش حشرات و کبودی موثر می‌باشد. برگ‌های این گیاه را روی زخم خود قرار دهید تا روند بهبودی زخم تسریع پیدا ‌کند.

•    کاهش التهاب پوست

خاصیت ضدالتهابی ریشه گل ختمی به تسکین سوزش پوست ناشی از اگزما و درماتیت نیز کمک می‌کند. بیشتر پمادهای پوستی حاوی عصاره ریشه گل ختمی هستند. همچنین در صورت استفاده موضعی می‌تواند به کاهش آسیب ناشی از اشعه ماوراء بنفش خورشید کمک کند. البته به یاد داشته باشید که نباید از این گیاه به جای کرم ضد آفتاب استفاده کنید. این گیاه یک مرطوب‌کننده عالی برای پوست به شمار می‌رود که خشکی پوست را درمان می‌کند، در نتیجه با استفاده از آن پوستی نرم و صاف خواهید داشت. علاوه بر این قادر است برای ساعت‌های طولانی پوست را آبرسانی کند.
برای استفاده از خواص گل ختمی به منظور کاهش مشکلات پوستی باید پماد آن را سه بار در روز روی ناحیه آسیب‌دیده بمالید. قبل از انجام این کار حتما تست انجام دهید که مطمئن شوید به آن آلرژی ندارید. و یا یک قاشق چای‌خوری از گل ختمی خشک را در یک فنجان آب جوشانده و پس از خنک شدن، با استفاده از یک قطعه پارچه نرم، آن را به مناطق مورد نیاز بر روی پوست بمالید.

•    رفع مشکلات تنفسی و گلودرد

گل ختمی دارای خواص ضد التهابی و آرام بخشی برای سیستم تنفسی است که در درمان گلودرد نیز مفید می‌باشد. مصرف دمنوش گل ختمی مشکلات تنفسی و گرفتگی بینی را رفع می‌کند و به دلیل خاصیت خلط‌آوری و نرم‌کنندگی گلو، در کاهش علائم سرفه و گلودرد نقش دارد. این گیاه غشای مخاطی مسدودشده را خالی و گلو را آرام می‌کند. در واقع، گل ختمی با درمان گلودرد به کاهش مشکلات تنفسی کمک می‌کند. اما اگر مشکل تنفسی حاد دارید حتماً باید به پزشک مراجعه کنید. ریشه گل ختمی را آسیاب و سپس دم کنید. مصرف این دمنوش یا شربت حاوی این گیاه به‌ویژه در فصل سرماخوردگی بسیار مفید است.

•    تسکین مشکلات گوارشی و معده

یکی از منحصر به فردترین خواص گل ختمی، اثر ضد التهابی این گیاه است که از بدن در برابر خطرات و بیماری‌ها محافظت می‌کند. گل ختمی خاصیت تسکین‌دهندگی دارد و همین ویژگی باعث می‌شود که سلامت دستگاه گوارش را تضمین کند.
خواص ضد التهابی و تسکین دهنده گل ختمی برای معده و روده بسیار مفید است و دردهای ناشی از مشکلات معده یا روده از جمله یبوست، اسید روده، سوزش سر دل، اسهال و ورم روده را کم‌تر می‌کند.علاوه بر این، موسیلاژها و فلاونوئیدهای موجود در گل ختمی دیواره داخلی معده و مری را می‌پوشانند و از آن محافظت می‌کنند که این امر احتمال ابتلا به زخم معده و زخم‌های گوارشی را کاهش می‌دهد.

•    سلامت مو 

گل ختمی یکی از بهترین گیاهان دارویی برای رشد مو، جلوگیری از ریزش مو، تقویت مو و آبرسانی به موها است. این گل یک نرم‌کننده گیاهی برای مو محسوب می‌شود و خشکی مو و وز آن را برطرف می‌کند. همچنین گل ختمی حاوی ویتامین‌ها و آنتی اکسیدان‌هایی است که در تقویت پوست و موی سر و کاهش ریزش آن تاثیر گذار هستند. شکوفه‌های تازه گل ختمی را با روغن نارگیل ترکیب کنید، خمیر نرمی به دست می‌آید. خمیر به‌دست‌آمده را روی پوست سر بگذارید و پس از یک تا دو ساعت سر خود را بشویید. این کار را ۳ تا ۴ مرتبه در ماه انجام دهید. پس از مدتی شاهد افزایش رشد موهای خودتان خواهید بود.
بعلاوه استفاده از گل ختمی به جای شامپو به جلوگیری از ریزش مو، جلوگیری از چربی پوست سر، جلوگیری از شوره سر، جلوگیری از خارش سر، افزایش رشد مو، افزایش لطافت مو، بازسازی ساقه مو و از بین رفتن شپش مو کمک می‌کند.
برای تهیه این شامپو به مقداری گل ختمی سفید خشک شده نیاز دارید. استفاده از گل ختمی خشک شده برای تهیه این شامپو ضروری است و بهترین نوع گل ختمی برای تهیه این شامپو گل ختمی سفید است. گل ختمی سفید را پس از خشک کردن آسیاب کنید و الک کنید. یک قاشق غذاخوری از این پودر به دست آمده را درون ظرفی که محتوی دو لیوان آب جوش است، بریزید و منتظر شوید تا این گیاه لعاب دهد. سپس این محلول را درون جوراب یا تنظیف بریزید آن را صاف کنید. پس از صاف کردن محتویات، می‌توانید از شامپو طبیعی خود استفاده کنید. فقط توجه داشته باشید که این شامپو فاقد مواد افزودنی و نگهدارنده است، درنتیجه تا ۳ روز قابل نگهداری است.

•    سلامت کلی مجاری ادراری

ریشه گل ختمی دیورتیک(ادرارآور) است و به بدن کمک می‌کند تا مایعات اضافی را خارج کند که این امر منجر به پاک‌سازی کلیه‌ها و مثانه می‌شود.
عصاره گیاه گل‌ختمی موجب سلامت کلی مجاری ادراری می‌شود. این گیاه تحریکات داخلی و التهاب دستگاه ادراری را تسکین می‌دهد و اثر ضدباکتریایی آن در درمان عفونت‌های دستگاه ادراری مفید می‌باشد.
برای رفع مشکلات مجاری ادراری، می‌توانید از دمنوش ریشه‌ی این گیاه استفاده کنید. برای تهیه این دمنوش مقدار کمی از ریشه ختمی را به همراه آبجوش در قوری بگذارید تا دم بکشد، سپس آن را میل کنید.

•    تب‌بر

در گذشته برای پایین آوردن تب و درجه حرارت بدن از دمنوش گل ختمی استفاده می‌کردند .این گیاه در کنار تمام خواصی که دارد خاصیت ضد عفونی کننده دارد و با مصرف آن می‌توان تب را کاهش داد و از بروز بیماری‌های مربوط به تب جلوگیری کرد. دمنوشی از این گیاه تهیه کنید و زمانی که تب بالایی دارید مصرف کنید.

•    بهبود خشکی دهان

خشکی دهان مزمن باعث افزایش حفره‌ها، بیماری‌های لثه و عفونت‌های دندانی می‌شود. این مشکل معمولا به دلیل کاهش تولید بزاق در دهان ایجاد می‌شود. آنتی‌هیستامین‌ها، داروهای فشارخون، مشکلات عصبی و بیماری‌های خودایمنی از جمله علل متعدد آن هستند. افرادی که کاهش بزاق یا سطوح پایین بزاق دارند، با استفاده از ریشه گل ختمی می‌توانند این مشکل را برطرف کنند. نوشیدن دمنوش این گیاه به رفع خشکی دهان کمک می‌کند. روزانه ۲ تا 3 لیوان از این دمنوش بنوشید.

•    پیشگیری از بیماری‌های قلبی

فلاونوئیدها و آنتی‌اکسیدان‌های موجود در گل ختمی به بهبود جریان خون و کاهش فشار خون کمک می‌کنند. این خواص، خطر بروز بیماری‌های قلبی و سکته را کاهش می‌دهند. همچنین گل ختمی روی سطح کلسترول خوب (HDL) تاثیر مثبت دارد و سلامت قلب را بهبود می‌بخشد.

عوارض جانبی گل ختمی

اگرچه گل ختمی برای بیشتر افراد بی‌خطر است؛ اما در برخی موارد در مصرف آن باید احتیاط کنید. توصیه می‌شود که هر بار فقط به مدت چهار هفته از این گیاه استفاده کنید. سپس به مدت یک هفته از مصرف آن بپرهیزید.
در موارد نادر، بعضی از افراد ممکن است به این گیاه حساسیت داشته باشند و در اثر استفاده از آن به سوزش پوست مبتلا شوند. همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، با انجام تست می‌توان از ایمن بودن این گیاه برای پوست مطمئن شد.
مصرف گل ختمی با برخی داروها، مانند داروهای کاهش‌دهنده قند خون یا داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی، تداخل دارد. این گیاه ممکن است اثر داروها را کاهش دهد یا موجب عوارض ناخواسته شود. بنابراین اگر داروی خاصی مصرف می‌کنید، قبل از اینکه به سراغ گل ختمی بروید با پزشک خود مشورت کنید. بعلاوه گل ختمی برای زنان باردار یا شیرده و بیماران مبتلا به دیابت مناسب نیست. کودکان هم نباید بدون مشورت با دکتر اطفال از این گیاه استفاده کنند. همچنین توصیه می‌شود مصرف آن را از ۲ هفته قبل از جراحی متوقف کنید.

کلام آخر

اگرچه خواص درمانی گل ختمی خیلی زیاد است و تقریبا در هر زمینه‌ای استفاده می‌شود، اما این موضوع را نیز از خاطر نبرید که در مصرف هر نوع گیاه و دارویی باید دوز مصرفی و موارد احتیاطی آن را رعایت کنید تا از خطرات احتمالی جلوگیری شود.
دوز مناسب با عوامل زیادی مانند سن، سابقه بیماری و شرایط‌های دیگر بستگی دارد که حتما قبل از استفاده از این گیاه، برای تعیین آن و نحوه مصرف با پزشک یا متخصص طب سنتی مشورت کنید.