تلخی دهان یک مشکل رایجی است که هرکسی ممکن است هر از گاهی آن را تجربه کند. این عارضه در اصل آن چیزی نیست که پس از خوردن یک ماده تلخ ایجاد می‌شود؛ بلکه احساس طعم تلخ یا ناخوشایند مداوم است که بدون وجود ماده خوراکی این طعم را در دهان حس می‌کنید.
 تلخی دهان ممکن است به دلیل سبک زندگیتان ایجاد شود و یا ناشی از اتفاقاتی باشد که در داخل بدنتان رخ می‌دهند. ما معمولا تلخی دهان را در ابتدای صبح و بعد از بیدار شدن تجربه می‌کنیم، این تلخی بعد از مسواک زدن و یا حتی نوشیدن آب و چای برطرف می‌شود و مشکلی ندارد. اما زمانی که برای مدت طولانی و مزمن تلخی را تجربه کنیم باید به دنبال یافتن علت و درمان آن بود.
تلخی دهان اغلب به دلیل رعایت نکردن بهداشت دهان، مصرف مولتی ویتامین‌ها، بارداری یا خشکی دهان ایجاد می‌شود. با این حال، تلخی که با علائمی مانند سوزش سر دل، درد معده، یا تورم زبان ظاهر می‌شود، می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری جدی‌تر مانند برفک، رفلاکس اسید یا سینوزیت باشد.
همچنین کشیدن سیگار باعث ایجاد طعم تلخ در دهان می‌شود که می‌تواند برای چند دقیقه تا چند ساعت باقی بماند. این حالت معمولاً پس از خوردن غذاهای دیگر، نوشیدن آب یا مسواک زدن بهبود می‌یابد.
اگر متوجه مزه تلخی در دهان خود شدید و اگر این مزه ادامه پیدا کرد و با مسواک زدن منظم برطرف نشد، باید با یک پزشک عمومی یا متخصص گوارش مشورت کنید تا بررسی کنید که آیا این علامت به بیماری دیگری مربوط است یا خیر. در این مقاله از مجله طب سنتی، علل تلخ شدن دهان به همراه نکاتی جهت برطرف کردن این وضعیت را برایتان آورده‌ایم.

علل رایج تلخی دهان

در بسیاری از موارد احساس تلخی دهان شاید خیلی جدی نباشد و خیلی زود برطرف شود. ولی گاهی اوقات هم ممکن است که این حس بد، برای فرد آزاردهنده باشد و حتی زندگی روزمره‌شان را هم دچار اختلال کند. دلایل ابتلا به عارضه تلخی دهان بسیار زیاد هستند. بر اساس این که این مشکل چگونه به وجود آمده باشد و چه علائمی همراه آن است، دلیل آن هم مشخص می‌شود که در ادامه شایع‌ترین دلایل تلخی دهان را بررسی خواهیم کرد:

•    بهداشت ضعیف دهان و دندان

عدم رعایت بهداشت دهان، شایع‌ترین علت تلخی دهان است، به خصوص اگر بعد از بیدار شدن از خواب رخ دهد. تجمع بزاق و باکتری روی زبان، دندان‌ها و لثه‌ها منجر به بوی بد دهان و تغییر در حس چشایی می‌شود.
راه حل: دندان‌های خود را حداقل دو بار در روز مسواک بزنید، یک بار بعد از بیدار شدن از خواب و یک بار قبل از خواب. همچنین مسواک زدن زبان از تجمع باکتری‌ها و سلول‌های مرده جلوگیری کرده و به رفع بوی بد دهان نیز کمک می‌کند. مصرف آب کافی و استفاده از دهانشویه‌ نیز موثر می‌باشد.

•    مصرف برخی داروها

برخی از داروها بعد از جذب شدن در بزاق ترشح می‌شوند و باعث ایجاد طعم تلخی در دهان می‌شوند. آنتی بیوتیک‌ها (مانند تتراسایکلین ها)، داروهای نقرس (مانند آلوپورینول)، لیتیوم و برخی از داروهای مورد استفاده برای درمان بیماری‌های قلبی باعث ایجاد تلخی دهان می‌شوند. همچنین افرادی که از داروهای ضد افسردگی استفاده می‌کنند نیز ممکن است دچار خشکی دهان، اختلال در حس چشایی و تلخی دهان شوند. 
راه حل: این عارضه معمولاً در عرض چند روز پس از مصرف داروی جدید برطرف می‌شود. اما اگر به صورت مکرر و مزمن با این مشکل روبرو هستید بهتر است به پزشک خودتان اطلاع دهید تا شاید یک داروی جایگزین برای شما تجویز کند.

•    بارداری

اختلال در حس چشایی، یک مشکل بسیار رایج برای بسیاری از زنان در سه ماهه اول بارداری است که به دلیل تغییرات هورمونی ایجاد می‌شود و معمولاً در عرض چند روز برطرف می‌شود. همچنین برخی از زنان باردار ممکن است طعمی مشابه فلز را در دهان خود احساس کنند که البته این مشکل معمولاً در اواخر بارداری و برای برخی افراد پس از زایمان از بین می‌رود.
راه حل: یک راه موثر برای از بین بردن طعم تلخ دهان، نوشیدن آبلیمو یا مکیدن بستنی لیمویی است. همچنین، از جویدن آدامس بدون قند یا مصرف خوراکی‌های خوشبو مانند برگ نعناع می‌توان استفاده کرد که به تازگی و بهبود طعم دهان کمک می‌کنند. اما در صورت تداوم یا شدت یافتن علائم، حتما با پزشک خود مشورت کنید تا از سلامت خود و جنین اطمینان حاصل کنید.

•    ویتامین‌ها

برخی از ویتامین‌ها که حاوی مقادیر زیادی مواد فلزی مانند روی، مس، آهن یا کروم هستند، طعم فلزی و تلخی را در دهان ایجاد می‌کنند. کلسیم، آهن، ویتامین D، مولتی‌ویتامین‌ها و ویتامین‌های دوران بارداری باعث ایجاد طعم فلز مانند در دهان شما می‌شوند، به‌خصوص اگر به مقدار زیاد مصرف شوند. این عارضه بسیار رایج است و معمولاً پس از جذب کامل مکمل در بدن ظاهر می‌شود. 
راه حل: توصیه می‌شود چند دقیقه صبر کنید تا بدن به طور کامل مکمل را جذب کند. اگر طعم تلخ بسیار شدید است یا ادامه دارد، باید در مورد امکان تغییر دوز یا استفاده از مکمل جایگزین با پزشک خود صحبت کنید.

•    رفلاکس معده به مری 

یکی از شایع‌ترین علل تلخی دهان، رفلاکس اسید از معده به مری و گلو است و زمانی اتفاق می‌افتد که محتوای معده در طول هضم به مری بازگردد. درواقع اسیدی که به سمت دهان برمی‌گردد، منجر به تلخی دهان می‌شود.
راه حل: از خوردن غذاهای پرچرب یا دیرهضم خودداری کنید، زیرا محتوای اسیدی معده را افزایش می‌دهند. همچنین از خوردن وعده‌های غذایی بسیار حجیم خودداری کنید، زیرا هضم موثر معده را دشوار می‌کند. 

•    هپاتیت، کبد چرب یا سیروز کبدی

هنگامی که کبد به درستی کار نمی‌کند، بدن شروع به تجمع مقادیر زیادی ماده سمی به نام آمونیاک می‌کند که معمولاً توسط کبد به اوره تبدیل می‌شود و از طریق ادرار دفع می‌شود. اگر میزان آمونیاک در کبد زیاد شود، طعمی شبیه ماهی یا پیاز در دهان ایجاد خواهد شد.
راه حل: مشکلات کبدی معمولاً با علائم دیگری مانند خستگی یا ضعف عمومی ظاهر می‌شوند. بنابراین، در صورت مشکوک بودن به بیماری کبد، توصیه می‌شود حتما با یک پزشک متخصص گوارش مشورت کنید تا درمان لازم را برای شما شروع کند.

•    سرماخوردگی یا آنفولانزا

ویروس سرماخوردگی یا آنفولانزا عفونت‌های ویروسی هستند که باعث خشکی گلو و طعم تلخ در دهان می‌شوند. این ویروس‌ها از طریق بینی وارد بدن می‌شوند و باعث التهاب و تحریک در گلو یا مخاط بینی می‌شوند. همچنین ویروس سرماخوردگی یا آنفولانزا می‌تواند علائم دیگری مانند خشکی بینی، سرفه، تب، عطسه، سردرد و بدن درد ایجاد کند.
راه حل: در این شرایط و برای رفع عفونت، باید استراحت کرده و با نوشیدن مایعات فراوان، از کم آبی بدنتان جلوگیری کنید. علاوه براین، پزشک شما ممکن است برای تسکین علائم، داروهایی مانند مسکن، ضد التهاب یا آنتی هیستامین تجویز کند.

•    سینوزیت

بیماری سینوزیت به التهاب در ناحیه سینوس‌¬های پیرامون بینی اطلاق می‌¬شود. این سینوس‌¬ها، حفره‌¬هایی هستند که مخاط مورد نیاز برای مرطوب ساختن مسیر بینی را تولید می‌کنند و باعث می‌شوند تا بینی عملکرد مناسب و مؤثری داشته باشد. این تورم توسط باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها یا آلرژی ایجاد می‌شود و منجر به علائمی مانند تلخی دهان، آبریزش یا انسداد بینی، درد صورت یا سردرد می‌شود.
راه حل: برای تسکین تلخی دهان، پزشک ممکن است شستشوی بینی با محلول آب نمک و یا مصرف داروهای سینوزیت را توصیه کند. 

•    رینیت آلرژیک

رینیت آلرژیک التهاب مخاط بینی است که توسط برخی از مواد آلرژی‌زا مانند گرد و غبار، گرده گیاهان یا موهای حیوانات ایجاد می‌شود. تماس با این مواد باعث ایجاد واکنش و علائمی مانند عطسه، آبریزش بینی، خلط، خارش بینی و تلخی دهان می‌شود.
راه حل: از تماس با مواد محرک اجتناب کنید. با این حال، پزشک نیز ممکن است داروهایی مانند دزلوراتادین یا ستیریزین را برای کاهش علائم تجویز کند.

•    گلودرد استرپتوکوکی

تلخی دهان گاهی ناشی از گلودرد استرپتوکوکی می‌باشد که با التهاب لوزه‌ها همراه است. عامل ایجاد این نوع گلودرد نوعی باکتری به نام استرپتوکوک است. علائم دیگر آن عبارتند از افزایش تولید خلط، گلودرد شدید، مشکل در بلع، تب شدید یا وجود چرک در گلو.
راه حل: درمان گلودرد استرپتوکوکی باید توسط متخصص گوش و حلق و بینی انجام شود که ممکن است آنتی بیوتیک‌هایی مانند آموکسی‌سیلین، آزیترومایسین، کلیندامایسین یا سفالوسپورین را تجویز کند. 

•    خشکی دهان

خشکی دهان زمانی رخ می‌دهد که دهان بزاق کافی تولید نمی‌کند و یا تغییراتی در ترکیب بزاق اتفاق می‌افتد. بزاق به مبارزه با باکتری‌ها کمک می‌کند. در نتیجه تولید بزاق کمتر به معنای بقای بیشتر باکتری‌ها در دهان است. این مشکل منجر به ایجاد طعم تلخ در دهان می‌شود. همچنین علائم دیگری مانند بوی بد دهان، بزاق غلیظ یا مشکل در جویدن ایجاد می‌کند و معمولاً ناشی از سیگار کشیدن، استرس، اضطراب یا سایر بیماری‌های مزمن مانند کم خونی، لوپوس یا ام اس است.
راه حل: نوشیدن مقدار زیادی آب در طول روز برای آبرسانی به غشاهای مخاطی دهان و کاهش علائم ناشی از خشکی دهان مهم است. ترک سیگار نیز عامل مهم دیگری در کاهش علائم است. در موارد شدیدتر، پزشک ممکن است استفاده از بزاق مصنوعی را تجویز کند.

•    التهاب لثه (ژنژیویت)

ژنژیویت همان التهاب لثه است که در اثر تجمع پلاک یا جرم بین دندان‌ها و لثه‌ها ایجاد می‌شود و علائمی مانند تلخی دهان، افزایش حساسیت لثه‌ها و خونریزی هنگام مسواک‌ زدن یا نخ دندان کشیدن ایجاد می‌کند.
راه حل: برای درمان التهاب لثه و طعم تلخ دهان باید از مسواک نرم استفاده کرد و دندان‌های خود را به درستی مسواک زد و به طور مرتب از نخ دندان استفاده کرد. علاوه‌براین، باید برای بررسی سلامت دهان و دندان خود به دندانپزشک مراجعه کنید، زیرا لثه درمان نشده به پریودنتیت تبدیل می‌شود که این وضعیت منجر به التهاب، عفونت یا تخریب بافت نگهدارنده دندان و باعث از دست دادن دندان می‌شود.

•    کتواسیدوز دیابتی

کتواسیدوز دیابتی یکی از عوارض بیماری دیابت است و زمانی رخ می‌دهد که سطح قند خون در بدن بسیار بالا و سطح انسولین پایین باشد. وقتی قند خون بالا و سطح قند در سلول پایین است، انرژی و سوخت به سلول‌ها نمی‌رسد. در چنین شرایطی بدن تلاش می‌کند که برای جبران انرژی سلول‌ها، تولید کتون در خون را افزایش دهد. به دلیل وجود مقدار زیادی کتون در خون، میزان pH کاهش می‌یابد که باعث ایجاد علائمی مانند طعم تلخ، بوی بد دهان، خشکی دهان و گیجی می‌شود.
راه حل: بیماران دیابتی باید به طور منظم قند خون خود را بررسی کنند و چنانچه 3 برابر بیشتر از حد طبیعی بود، باید فوراً به پزشک مراجعه کنند؛ زیرا ممکن است نشانه کتواسیدوز دیابتی باشد. درمان این وضعیت در بیمارستان انجام می‌شود و شامل نظارت مداوم و تزریق انسولین وریدی IV)) برای حفظ هیدراتاسیون و کاهش قند خون است.

•    سندرم سوزش دهان

سندرم سوزش دهان یک بیماری مزمن است که در اثر درد و سوزش مداوم در حفره دهان ایجاد می‌شود. این بیماری با علائمی مانند احساس طعم فلز یا تلخی در دهان، خشکی دهان و کاهش بزاق همراه است. این سندرم معمولاً زنان یائسه را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما ممکن است در نتیجه سایر بیماری‌ها مانند عفونت (قارچی، ویروسی یا باکتریایی)، مشکل غدد بزاقی، زخم‌های دهان، دیابت، اختلالات هورمونی و کمبودهای تغذیه‌ای نیز ظاهر شود.
راه حل: اگر به سندرم سوزش دهان مشکوک هستید، باید برای ارزیابی کامل و شناسایی علت زمینه‌ای با پزشک مشورت کنید. اگر مربوط به بیماری دیگری باشد، سوزش دهان و طعم تلخ معمولا پس از اصلاح بیماری مسبب برطرف می‌شود. اما اگر سندروم هیچ ارتباطی به بیماری‌های دیگر نداشته باشد، معمولا درمان بر تسکین علائم فعال متمرکز است و پزشک معالج ممکن است بنزودیازپین‌ها (مانند کلونازپام)، مکمل‌های اسید لیپوئیک، کپسایسین، داروهای ضد تشنج یا ضد افسردگی‌های سه حلقه‌ای‌ را تجویز کند.

•    شیمی درمانی یا پرتودرمانی

برخی از داروهای مورد استفاده برای شیمی درمانی به جوانه‌های چشایی یا پرزهای چشایی آسیب زده و باعث تغییر طعم و مزه داخل دهان می‌شوند. در واقع بسیاری از بیمارانی که تحت شیمی درمانی قرار دارند تلخی دهان یا طعم فلزی خاصی را تجربه می‌کنند. همچنین زخم دهان بعد از شیمی درمانی می‌تواند در کنار تغییر طعم و تلخی مشهود باشد.
به جز شیمی درمانی، جهت درمان سرطان در ناحیه سر و گردن ممکن است پرتودرمانی تجویز شود. به طور مشابه این درمان نیز می‌تواند به جوانه‌های چشایی آسیب برساند، زیرا این جوانه‌ها به پرتو حساس هستند. سایر علائم مرتبط با پرتو درمانی شامل خشکی دهان، درد در ناحیه دهان و گلو می‌باشد که همگی می‌توانند باعث تلخی دهان و تغییر طعم و مزه در آن شوند.
راه حل: تلخی دهان به طور کلی 3 تا 4 هفته پس از آخرین درمان بهبود می‌یابد. با این حال، برای جلوگیری از بدتر شدن آن می‌توانید اقداماتی مانند جویدن آدامس، مکیدن آب نبات سفت، اجتناب از غذاهای کنسرو شده، مصرف غذاها با چاشنی‌های طبیعی، رعایت بیشتر بهداشت دهان و دندان و خوردن غذاها در دمای مناسب (نه سرد و نه گرم) را در نظر بگیرید. همچنین برای کمک به بهبود طعم دهان می‌توانید محلول بی‌کربنات سدیم، نمک و آب را غرغره کنید. برای این کار یک قاشق چای‌خوری نمک و یک قاشق چای‌خوری بی‌کربنات سدیم را در 4 فنجان آب مخلوط و غرغره کنید.

•    برفک دهان

برفک دهان یک عفونت مخمری در دهان است که در اثر رشد بیش از حد قارچ کاندیدا آلبیکنس ایجاد می‌شود و باعث ایجاد پلاک‌های سفید در دهان، سوزش و طعم تلخ در دهان می‌شود که همه اینها ممکن است نشانه ضعیف شدن سیستم ایمنی باشد.
راه حل: در موارد کاندیدیازیس دهان، درمان باید با استفاده از دهانشویه، داروهای ضد قارچی مانند نیستاتین و بهداشت کامل دهان انجام شود. این درمان باید توسط پزشک یا دندانپزشک تجویز شود و معمولاً دو تا سه هفته زمان می‌برد تا برفک کاملاً از بین برود.

•    یائسگی

در دوران یائسگی، تغییرات هورمونی متعددی رخ می‌دهد که باعث تغییرات سیستمیک در بدن زنان می‌شود. برخی از این تغییرات ممکن است منجر به علائمی مانند گرگرفتگی، تغییرات خلقی و تلخی دهان شوند. این وضعیت به دلیل میزان پایین استروژن در بدن و یا خشکی مداوم دهان رخ می‌دهد.
راه حل: اگر یائسگی تایید شود، متخصص زنان ممکن است درمان جایگزین هورمونی و تغییر سبک زندگی را برای کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی توصیه کند.

درمان تلخی دهان با طب سنتی

با درمان‌های طب سنتی می‌توان به رفع تلخی دهان کمک کرد. روش‌های پیشنهاد طب سنتی برای درمان این مشکل عبارتند از:

-آب آلوئه‌ورا: آب آلوئه‌ورا خاصیت ضدالتهابی و ضدمیکروبی دارد و عفونت‌های دهان  و تلخی دهان را از بین می‌برد .یک قاشق چای‌خوری آب آلوئه‌ورا را به مدت 5 دقیقه در دهان غرغره کنید.
- زردچوبه: زردچوبه حاوی ماده‌ای به نام کورکومین است که خاصیت آنتی باکتریال قوی دارد که استفاده از آن باعث از بین رفتن باکتری‌های بدن دهان، ارتقای سلامت دهان و برطرف شدن تلخی دهان می‌شود. چند قطره آب‌لیمو تازه را با نصف قاشق چای‌خوری پودر زردچوبه مخلوط کرده و دوبار در هفته با این محلول دهان خود را بشویید.
- چای سبز: چای سبز یک درمان عالی برای از بین بردن عفونت‌های دهانی و بوی بد دهان است. یک قاشق چای‌خوری چای سبز را با یک فنجان آب مخلوط و دم کنید و دو بار در روز بنوشید.
- دارچین: دارچین نیز به دلیل خواص ضدباکتریایی خود برای رفع مشکلات دهانی و عفونت‌ها یک گزینه عالی است. جویدن دارچین هم دندان و لثه را تقویت می‌کند، هم باعث می‌شود تا طعم تلخ دهان از بین برود. نصف قاشق سوپ‌خوری پودر دارچین را با نصف لیمو ترش و یک لیوان آب گرم ترکیب کنید و دهان خود را با این محلول شستشو دهید.
- روغن‌های گیاهی: این روغن‌ها به برداشتن پلاک کمک می‌کند و شدت برفک دهان، بوی بد دهان و التهاب لثه را (که ممکن است باعث ایجاد طعم بد در دهان شود) را کاهش می‌دهند. یک قاشق سوپ‌خوری روغن نارگیل یا کنجد را به مدت ۱۰ الی ۱۵ دقیقه داخل دهان غرغره و از دهان خارج کنید و سپس مسواک بزنید.
- ترب سیاه: ترب سیاه یکی از مؤثرترین درمان‌های طبیعی برای تلخی دهان ناشی از صفرا است ترب سیاه را رنده کنید و آب آن را جدا کنید. این محلول را به مدت 10 روز هر روز صبح با معده خالی بنوشید.
- مرکبات: مرکبات به فعال شدن جوانه‌های چشایی و از بین بردن تلخی دهان کمک می‌کنند به صورت روزانه به همراه غذا یا میان وعده استفاده شود.
- جوش شیرین: جوش شیرین خنثی‌کننده اسید و تنظیم کننده pH می‌باشد، پاشیدن مقداری جوش شیرین روی مسواک یا شستن دهان با نصف قاشق چای‌خوری جوش شیرین و آب به درمان تلخی دهان کمک می‌کند. 
- لیمو: لیمو موجب بازیابی pH از دست رفته دهان می‌شود و خاصیت ضدباکتریایی دارد. آب یک لیمو را در یک لیوان آب گرم بریزید. سپس به‌خوبی مخلوط کنید و از این محلول هفته‌ای یک بار برای شستشوی دهان استفاده کنید.

سخن پایانی

تلخی دهان یک اختلال رایج است که معمولا قابل ‌درمان است. این عارضه به دلایل زیادی رخ می‌دهد و می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات متنوعی باشد که در این مقاله تمامی مواردی که موجب تلخی در دهان می‌شوند را با هم بررسی کردیم و چندین راهکار خانگی و سنتی را معرفی کردیم. چنانچه تلخی دهان با همین روش‌های ساده برطرف نشد و احساس کردید که بیماری‌های زمینه‌ای موجب این احساس در شما شده است، حتما در سریع‌ترین زمان ممکن به پزشک مراجعه کنید.