درمانهای خانگی سرگیجه و راههای مقابله با آن
آیا تا به حال دچار احساس چرخش ناگهانی شدهاید، طوری که انگار زمین زیر پایتان میلغزد یا دنیا دور سرتان میچرخد؟ این حالت ممکن است بهدلیل سرگیجه یا ورتیگو باشد؛ مشکلی آزاردهنده که بیشتر از آنچه فکر میکنید رایج است.
برخلاف تصور عمومی، سرگیجه ربطی به ترس از ارتفاع ندارد. در واقع، این یک وضعیت پزشکی است که ناگهان شما را دچار احساس سبکی سر، تهوع، عدم تعادل یا دوران سر میکند. ممکن است در یک لحظه حالتان خوب باشد و در لحظهای دیگر حس کنید همهچیز دور سرتان میچرخد.
این حملات سرگیجه معمولاً با احساس بیثباتی، ضعف، حالت تهوع یا حتی بیهوشی همراهاند و گاهی آنقدر شدید میشوند که فرد نمیتواند بایستد یا حرکت کند. حتی پس از پایان حمله، ممکن است تا مدتی در راه رفتن تعادل نداشته باشید.
در حقیقت، سرگیجه یکی از علائم ورتیگو است؛ اختلالی که به دلایل مختلفی مانند مشکلات گوش داخلی، مغز یا سیستم عصبی مرکزی ایجاد میشود. خوشبختانه، روشهای خانگی متعددی برای کنترل و کاهش علائم سرگیجه وجود دارد. در این مقاله با درمانهای خانگی سرگیجه، علل رایج و راهکارهای طبیعی برای مدیریت این وضعیت آشنا میشوید.
🔹 نکته: سرگیجه یا ورتیگو یک بیماری نیست، بلکه نشانهای از یک مشکل زمینهای است. برای کنترل مؤثر آن، باید ابتدا علت اصلی شناسایی و درمان شود.
چه عواملی باعث سرگیجه میشوند؟
سرگیجه میتواند نتیجهی چندین مشکل جسمی متفاوت باشد که گاهی باعث حملات مکرر و ناتوانکننده میشوند. طبق نتایج یک مطالعه، حدود ۸۰ درصد از مبتلایان اعلام کردهاند که بهدلیل سرگیجه در انجام کارهای روزمره، از جمله وظایف شغلی، با مشکل روبهرو شدهاند و به درمان پزشکی نیاز داشتهاند. جالب است بدانید که زنان ۲ تا ۳ برابر بیشتر از مردان در معرض ابتلا به سرگیجه هستند. همچنین تخمین زده میشود که ۱۵ تا ۲۰ درصد از بزرگسالان سالانه حداقل یک بار این حالت را تجربه میکنند.
برای درمان مؤثر سرگیجه، باید ابتدا علت زمینهای آن شناسایی و برطرف شود. در ادامه، شایعترین دلایل سرگیجههای دوراندار آورده شدهاند:
- فشار خون بالا یا پایین
- کلسترول بالا
- سفت شدن یا گرفتگی عروق (آترواسکلروزیس)
- تومورهای مغزی
- بیماری حرکت یا موشن سیکنس (Motion Sickness)
- دیابت یا قند خون بالا
- آسیب به سر یا گردن
- التهاب یا عفونت گوش داخلی
- تشکیل رسوبات کربنات کلسیم در گوش داخلی
با شناسایی این دلایل و درمان ریشهای آنها، میتوان تا حد زیادی از بروز یا تکرار سرگیجه جلوگیری کرد.
انواع سرگیجه
سرگیجه میتواند بسته به محل بروز اختلال، به دو نوع اصلی تقسیم شود که هرکدام دلایل و ویژگیهای خاص خود را دارند:
1. سرگیجه محیطی (Peripheral Vertigo)
این شایعترین نوع سرگیجه است که معمولاً بهدلیل اختلال در گوش داخلی—بخشی از بدن که مسئول حفظ تعادل است—رخ میدهد. عواملی مانند سرگیجه وضعیتی خوشخیم (BPPV)، بیماری منییر، نوریت دهلیزی، لابیرنتیت و فیستول پریلنف از جمله دلایل رایج این نوع سرگیجه هستند.
2. سرگیجه مرکزی (Central Vertigo)
این نوع از سرگیجه زمانی رخ میدهد که مشکلی در ساقه مغز یا نواحی مختلف مغز ایجاد شود. از جمله علل آن میتوان به بیماری اماس (MS)، عفونتهای مغزی، ضربهی مغزی یا تومورهای مغزی اشاره کرد. سرگیجه مرکزی معمولاً شدیدتر از نوع محیطی است و در بسیاری از موارد نیاز به مداخله فوری پزشکی دارد.
در کنار درمانهای پزشکی، خبر خوب این است که برخی درمانهای خانگی طبیعی نیز میتوانند در کاهش علائم و مدیریت بهتر سرگیجه مؤثر باشند. اگر مایلید با این روشهای ساده و کاربردی بیشتر آشنا شوید، ادامهی مطلب را از دست ندهید.
درمانهای خانگی برای بهبود سرگیجه
سرگیجه حالتی است ناگهانی و آزاردهنده که معمولاً با احساس چرخش شدید سر و حالت تهوع همراه است. از آنجایی که در لحظهی بروز این حالت فرصت آمادهسازی درمانهای خانگی را ندارید، بهتر است از قبل این موارد را تهیه و در دسترس داشته باشید—برای مثال روی میز کنار تخت یا نزدیک محل استراحت.
پیشنهاد میشود زمانی که حالتان خوب است، این مواد را آماده کنید تا در صورت بروز علائم بتوانید سریع و مؤثر از آنها استفاده کنید. همچنین اگر دچار سرگیجههای شدید همراه با تهوع و چرخش شدید سر هستید، حتماً در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید.
در ادامه با مجموعهای از درمانهای خانگی مؤثر برای مدیریت سرگیجه آشنا میشوید:
۱. روغنهای ضروری (Essential Oils)
استفاده از روغنهای معطر طبیعی، یکی از روشهای ساده و مؤثر برای کاهش علائم سرگیجه است. در ادامه، چند روغن پرکاربرد را معرفی میکنیم:
(الف) روغن نعناع فلفلی
روغن نعناع فلفلی یکی از محبوبترین گزینهها برای کاهش سرگیجه، سردرد و حالت تهوع است. این روغن با تحریک ذهن، به پاکسازی احساس گیجی کمک میکند.
مواد لازم:
- ۲ تا ۳ قطره روغن نعناع فلفلی
- ۱ قاشق چایخوری روغن بادام
روش استفاده: روغنها را مخلوط کرده و روی پیشانی و پشت گردن بمالید. بهتر است به محض شروع علائم سرگیجه از این ترکیب استفاده کنید.
(ب) روغن زنجبیل
زنجبیل خاصیت ضد تهوع دارد و برای کاهش احساس گیجی، تهوع و استفراغ بسیار مؤثر است. مکانیسم دقیق اثر آن مشخص نیست، اما احتمالاً مربوط به خاصیت بادشکن (کاهش گاز معده و نفخ) آن است.
مواد لازم:
- چند قطره روغن زنجبیل
روش استفاده: ۱ تا ۲ قطره از روغن را روی پشت گردن، پشت گوشها یا کف پاها بمالید. در اولین لحظات بروز علائم سرگیجه استفاده شود.
(پ) روغن گریپفروت
این روغن نهتنها فضای خانه را خوشبو میکند، بلکه میتواند به کاهش علائم سرگیجه کمک کند.
مواد لازم:
- روغن گریپفروت
- دستگاه خوشبوکننده (دیفیوزر)
روش استفاده: روغن را در دیفیوزر بریزید و در طول روز در فضا پخش کنید. استفاده روزانه از آن توصیه میشود.
(ت) ترکیب روغن ریحان و سرو
ترکیب این دو روغن باعث افزایش گردش خون شده و در تسکین حالت تهوع، درد و سردرد مؤثر است. همچنین با افزایش اکسیژنرسانی به مغز، میتواند علائم سرگیجه را کاهش دهد.
مواد لازم:
- چند قطره روغن ریحان
- چند قطره روغن سرو
- دستگاه خوشبوکننده
روش استفاده: ترکیب دو روغن را در دستگاه خوشبوکننده بریزید و رایحهی آن را تنفس کنید. این روش را میتوان بهصورت روزانه انجام داد.
(ث) روغن کندر
روغن کندر برای مواردی از سرگیجه که ناشی از عفونت گوش، اضطراب یا استرس هستند، مفید است. این روغن به آرامسازی ذهن و کاهش استرس کمک کرده و در نتیجه میتواند شدت حملات سرگیجه را کم کند.
مواد لازم:
- روغن کندر
روش استفاده: هنگام بروز سرگیجه 2 قطره از روغن را زیر زبان بریزید. پس از نیم ساعت، ۱ قطره دیگر مصرف کنید. در صورت نیاز، میتوانید این روند را تکرار کنید.
(ج) روغن مریمگلی
این روغن برای کاهش سردرد، حملات اضطرابی و اسپاسمهای عصبی استفاده میشود. با آرامسازی سیستم عصبی، به کاهش علائم سرگیجه کمک میکند.
مواد لازم:
- چند قطره روغن مریمگلی مرموک
- دستگاه بخور یا بخارساز
روش استفاده: روغن را داخل بخور بریزید و بخار آن را استنشاق کنید. بهویژه هنگام شروع حملهی سرگیجه میتواند مؤثر باشد.
هشدار: روغن مریمگلی ممکن است در برخی افراد باعث حساسیت پوستی شود. اگر مطمئن نیستید به آن حساسیت دارید یا نه، مراقب باشید با پوست تماس پیدا نکند.
۲. زنجبیل
زنجبیل یک درمان عالی برای سرگیجه و حالت تهوع است. اثربخشی آن از نظر علمی نیز اثبات شده و بسیار مؤثر در درمان سرگیجه است. سرگیجه معمولاً بهدلیل کاهش جریان خون به سر ایجاد میشود. مصرف زنجبیل به صورت آبنبات، عصاره یا خام میتواند با افزایش گردش خون در مغز، احساس سرگیجه را تسکین دهد. اگر بهطور مداوم دچار سرگیجه میشوید، میتوانید از مکملهای زنجبیل به شکل قرص یا کپسول استفاده کنید.
مواد لازم:
- زنجبیل تازه یا آبنبات زنجبیلی
روش استفاده: یک قطعه کوچک زنجبیل تازه یا آبنبات زنجبیلی را هنگام سرگیجه بجوید. اگر بهطور مکرر دچار علائم سرگیجه میشوید، بهتر است چای زنجبیل تهیه کرده و آن را در ظرفی نگهداری کنید تا در صورت نیاز بهراحتی بتوانید بنوشید.
روش تهیه چای زنجبیل: ریشهی زنجبیل را به قطعات کوچک برش دهید و ۲ تا ۳ تکه از آن را در یک فنجان آب جوش بریزید. هر بار که دچار سرگیجه میشوید، زنجبیل تازه یا چای زنجبیل مصرف کنید.
۳. جینکو بیلوبا
جینکو بیلوبا یکی از گیاهان دارویی مؤثر در کاهش علائم سرگیجه، حالت تهوع و سردرد است. این گیاه گردش خون در گوش داخلی و مغز را بهبود میبخشد و به همین دلیل در مقابله با سرگیجه مفید واقع میشود.
مواد لازم:
- قرصهای جینکو بیلوبا
روش استفاده: روزانه یک قرص ۱۲۰ میلیگرمی برای بزرگسالان مصرف کنید. این مکمل را به مدت ۸ تا ۱۲ هفته مصرف کنید تا نتایج آن را مشاهده کنید.
4. آبمیوهها
علاوه بر زنجبیل که پیشتر درباره خواص آن صحبت کردیم، برخی آبمیوههای طبیعی نیز میتوانند در کاهش علائم سرگیجه بسیار مؤثر باشند. آبهویج، آبآناناس و آبپرتقال سرشار از مواد مغذی و انرژی هستند و به بدن کمک میکنند تا با احساس چرخش سر مقابله کند. همچنین آبلیمو بهدلیل خاصیت ضد تهوع، یکی از بهترین گزینهها برای کاهش حالت تهوع و جلوگیری از استفراغ است.
مواد لازم:
- آب زنجبیل
- آب هویج
- آب آناناس
- آب پرتقال
- آب لیمو (ترکیب با آب)
روش استفاده: آبهویج، آناناس یا پرتقال را میتوانید روزانه بهصورت یک لیوان تازه بنوشید تا هم بدنتان را آبرسانی کند و هم با علائم سرگیجه مبارزه کند.
✅ آبلیمو: یک قاشق غذاخوری آب لیمو را در یک لیوان آب بریزید. مقدار کمی نمک و فلفل سیاه به آن اضافه کرده و خوب هم بزنید. این نوشیدنی را جرعهجرعه بنوشید تا به کاهش تهوع کمک کند.
✅ آب زنجبیل: مقداری زنجبیل تازه را رنده کنید و آب آن را بگیرید. سپس دو قاشق غذاخوری از آب زنجبیل را با یک فنجان آب مخلوط کنید. برای طعم بهتر، میتوانید کمی عسل نیز به آن اضافه کنید. این نوشیدنی برای کاهش سرگیجه و تهوع بسیار مؤثر است.
💡 مصرف روزانه این آبمیوههای سالم، علاوه بر تأمین ویتامینها و الکترولیتها، به حفظ سطح مناسب آب بدن کمک کرده و از بروز یا تشدید سرگیجه جلوگیری میکند.
۵. طب سوزنی
طب سوزنی یکی از روشهای شناختهشده در طب سنتی چینی (TCM) است که حتی در پزشکی مدرن غربی نیز برای کمک به درمان سرگیجه توصیه میشود. اساس این روش بر بازگرداندن تعادل انرژی در بدن استوار است و تحریک برخی نقاط خاص میتواند به کاهش علائم سرگیجه و احساس دوران سر کمک کند.
در این روش، پنج نقطهی کلیدی برای کاهش علائم سرگیجه وجود دارد:
🔹 GV 20 (رگ فرمان ۲۰): این نقطه دقیقاً در بالاترین بخش سر قرار دارد. برای پیدا کردن آن، کافیست از قسمت بالای هر گوش، یک خط فرضی به سمت مرکز سر بکشید؛ محل تلاقی آنها نقطه GV 20 است.
🔹 GB 20 و GB 21 (کیسه صفرا ۲۰ و ۲۱): نقاط GB 20 در پشت گردن و دقیقاً زیر خط رویش مو، در دو طرف ستون فقرات قرار دارند. GB 21 نیز در بالاترین بخش شانهها و در راستای نوک سینهها واقع شده است.
🔹 P6 (پریکارد ۶): این نقطه در سطح داخلی ساعد قرار دارد؛ سه انگشت پایینتر از مچ دست و بین دو تاندون برجسته. تحریک این نقطه اغلب برای کاهش تهوع نیز کاربرد دارد.
🔹 TW 17 (گرمکننده سهگانه ۱۷): این نقطه در پشت لالهی گوش و در گودی پشت آن قرار دارد. دسترسی به این نقطه معمولاً هنگام دراز کشیدن آسانتر است.
❗ نکته مهم: طب سوزنی و طب فشاری (Acupressure) جزو درمانهای مکمل یا جایگزین محسوب میشوند و باید فقط توسط متخصصان آموزشدیده و دارای مجوز انجام شوند. تحریک این نقاط بدون آگاهی و مهارت کافی، ممکن است باعث بروز آسیب یا تشدید علائم شود؛ بنابراین هرگز بهتنهایی این کار را انجام ندهید.
۶. رژیم غذایی مناسب
تغذیه سالم نقش بسیار مهمی در حفظ عملکرد صحیح مغز، تعادل بدن و پیشگیری از بروز سرگیجه دارد. یکی از سادهترین اقدامات، نوشیدن آب کافی در طول روز است. آبرسانی مناسب به بدن کمک میکند تا گردش مایعات بهدرستی انجام شود و از انسدادهایی که ممکن است باعث سرگیجه شوند، جلوگیری کند.
برای تقویت بدن و کاهش احتمال بروز سرگیجه، بهتر است این مواد غذایی را در برنامه روزانه خود بگنجانید:
✅ انواع ماهیها – سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ که به عملکرد مغز و سیستم عصبی کمک میکنند.
✅ نانهای سبوسدار – بهجای نان سفید از نانهای سبوسدار استفاده کنید تا فیبر بیشتری به بدنتان برسد.
✅ آب سبزیجات طبیعی – نوشیدنیهای طبیعی مانند آب کرفس یا آب اسفناج سرشار از مواد مغذیاند.
✅ غذاهای غنی از ویتامین B3، نیاسین و پتاسیم – این مواد برای سلامت سیستم عصبی و حفظ تعادل بدن ضروریاند.
همچنین برخی شواهد تجربی نشان میدهند که ترکیب سرکه سیب رقیقشده با عسل نیز میتواند به کاهش علائم سرگیجه کمک کند.
از طرف دیگر، بهتر است مصرف برخی مواد غذایی خاص را محدود یا حذف کنید، چرا که ممکن است علائم سرگیجه را تشدید کنند:
🚫 غذاهای شور و پرسدیم – مثل چیپس، تن ماهی یا غذاهای کنسروی.
🚫 خوراکیهای شیرین – مانند آبنبات، ژله، کیک، نوشابههای گازدار و شیرینیهای آماده.
🚫 برخی مغزها – از جمله بادامزمینی و گردو که در برخی افراد باعث تحریک علائم میشوند.
🚫 گوشتهای فرآوریشده – مانند سوسیس، کالباس و سایر محصولات گوشتی کارخانهای.
🚫 پنیرهای کهنه – مثل چدار، موزارلا و پنیر سویسی.
🚫 تخمه کدو و کنجد – که در برخی افراد ممکن است باعث بروز علائم سرگیجه یا تشدید آن شوند.
با رعایت این نکات غذایی و ایجاد تعادل در رژیم روزانه، میتوانید گامی مؤثر در کاهش دفعات و شدت حملات سرگیجه بردارید.
۷. تمرینات ورزشی
تمرینهای ساده توانبخشی دهلیزی (Vestibular Rehabilitation Therapy) میتوانند به کاهش دفعات و شدت سرگیجه کمک کنند. این تمرینات را میتوانید هر روز در خانه انجام دهید، اما به یاد داشته باشید که آنها درمان قطعی نیستند. همچنین فعالیتهایی مثل یوگا، مدیتیشن و ماساژ درمانی میتوانند با کاهش استرس و آرامسازی ذهن و بدن، تأثیر مثبتی روی کنترل سرگیجه داشته باشند.
تمرین ایستادن قائم (Romberg): روبهروی یک صندلی و با دیواری پشت سر بایستید. دستها را در کنار بدن قرار داده و بهمدت ۳۰ ثانیه صاف بایستید. این تمرین را ۵ بار تکرار کنید. در مرحله بعد، همین تمرین را با چشمان بسته انجام دهید تا تعادلتان را بهتر تقویت کنید.
حرکت به جلو و عقب: در همان وضعیت، پاها را بهاندازه عرض شانه باز کنید. سپس وزن بدنتان را بدون خم کردن کمر، بهآرامی از پاشنه به پنجه و بالعکس منتقل کنید. این حرکت را ۲۰ بار انجام دهید.
حرکت از طرفین: همچنان در همان حالت ایستاده، این بار بدنتان را به چپ و راست متمایل کنید. دقت داشته باشید پاها روی زمین باقی بمانند و از جای خود بلند نشوند. این حرکت را نیز ۲۰ بار تکرار نمایید.
🔁 این سه تمرین را دو بار در روز انجام دهید تا به مرور، تعادل و کنترل بدنتان بهبود یابد.
هنگام بروز حمله سرگیجه تمرین زیر میتواند بسیار موثر باشد.
برندت-داروف (Brandt-Daroff):
برای انجام این تمرین:
1. روی لبه تخت یا صندلی بنشینید.
2. به یکی از طرفین دراز بکشید، بهگونهای که بینیتان با زاویه حدود ۴۵ درجه به سمت بالا باشد.
3. در همین وضعیت بمانید تا احساس سرگیجه کاهش یابد (حدود ۳۰ ثانیه).
4. دوباره به حالت نشسته برگردید و همین مراحل را برای سمت دیگر بدن تکرار کنید.
🕒 این تمرین به تنظیم عملکرد سیستم دهلیزی و کنترل سرگیجه کمک میکند.
💡 نکته مفید: مانور «اپلی» (Epley Maneuver) را نیز میتوانید هر شب پیش از خواب انجام دهید تا علائم سرگیجه را بهتر کنترل کنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگرچه در بسیاری از موارد میتوان سرگیجه را با روشهای خانگی کنترل کرد، اما در برخی شرایط نباید زمان را از دست داد. در صورت بروز علائمی مانند سرگیجه مداوم و طولانیمدت، غش کردن، سردرد شدید یا تغییر در بینایی، لازم است در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید.
اگر این نشانهها زندگی روزمره شما را مختل کردهاند یا علیرغم استفاده از درمانهای خانگی همچنان ادامه دارند، احتمال وجود یک مشکل زمینهای وجود دارد که به ارزیابی تخصصی و درمان حرفهای نیاز دارد.
جمعبندی
سرگیجه تنها یک ترس از ارتفاع نیست، بلکه حالتی ناخوشایند و ناگهانی است که باعث احساس چرخش، تهوع، گیجی و ناتوانی میشود، بدون توجه به اینکه در چه وضعیتی قرار دارید. عواملی مانند نوسانات فشار خون، کلسترول بالا، رسوب کلسیم در گوش، و تصلب شرایین میتوانند از علل اصلی این وضعیت باشند.
از آنجا که حملات سرگیجه بهطور ناگهانی و گاه شدید اتفاق میافتند، بهتر است همیشه چند درمان خانگی قابلاعتماد را در دسترس داشته باشید. استفاده از روشهایی مانند زنجبیل، روغنهای ضروری یا تمرین برندت-داروف میتواند در لحظه تسکین خوبی ایجاد کند. در کنار آن، رعایت رژیم غذایی مناسب، مصرف مکملهای مفید، و مدیریت سبک زندگی میتواند در بلندمدت به کاهش شدت و دفعات حملات کمک کند.
پرسشهای پرتکرار درباره سرگیجه
1. آیا میتوان از بروز سرگیجه پیشگیری کرد؟
بله. با داشتن تغذیه سالم، کنترل فشار خون، قند و چربی خون و دریافت ویتامینهای لازم میتوان احتمال ابتلا به سرگیجه را تا حد زیادی کاهش داد.
2. مهمترین علائم سرگیجه چیست؟
احساس چرخش محیط اطراف، همراه با علائمی مانند تهوع، استفراغ، تاری دید، خستگی و سردرد.
3. مدتزمان معمول سرگیجه چقدر است؟
معمولاً چند ساعت طول میکشد، اما گاهی ممکن است تا یک روز هم ادامه یابد. بهبود کامل علائم بین ۳ تا ۶ هفته طول میکشد.
4. آیا تکان دادن سر به درمان سرگیجه کمک میکند؟
خیر، تاکنون هیچ مدرک علمی معتبری اثربخشی این روش را تأیید نکرده است.
5. آیا سرگیجه میتواند خودبهخود از بین برود؟
در موارد خفیف بله، اما در شرایط متوسط تا شدید، نیاز به درمان پزشکی یا فیزیوتراپی وجود دارد.
6. نقطه فشاری مؤثر برای کاهش سرگیجه کجاست؟
نقطهای در حدود سه انگشت پایینتر از چین مچ دست (نقطه پریکارد ۶)، یکی از مؤثرترین نواحی برای کاهش سرگیجه است.
7. آیا جویدن آدامس برای سرگیجه مفید است؟
در کودکان ممکن است کمی مفید باشد، اما در بزرگسالان تأثیر آن هنوز نیاز به بررسی علمی بیشتری دارد.
8. چه زمانی سرگیجه نگرانکننده و خطرناک است؟
اگر علائم برای مدت طولانی باقی بمانند یا با درد قفسه سینه و سردرد شدید همراه شوند، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید.